New
GS Foundation (P+M) - Delhi : 20th Nov., 11:30 AM Festive Month Offer UPTO 75% Off, Valid Till : 30th Oct., 2025 GS Foundation (P+M) - Prayagraj : 03rd Nov., 11:00 AM Festive Month Offer UPTO 75% Off, Valid Till : 30th Oct., 2025 GS Foundation (P+M) - Delhi : 20th Nov., 11:30 AM GS Foundation (P+M) - Prayagraj : 03rd Nov., 11:00 AM

बिहार एक परिचय (पार्ट -2 )

रामसर स्थल 

नागी अभयारण्य

(जमुई)

नकटी पक्षी अभयारण्य

(जमुई)

काँवर झील

(बेगूसराय)

यूनेस्को विश्व धरोहर स्थल 

महाबोधि मंदिर परिसर (बोधगया)

(वर्ष 2002)

नालंदा विश्वविद्यालय के प्राचीन खंडहर

(वर्ष 2016)

राष्ट्रीय उद्यान, वन्यजीव अभयारण्य और टाइगर रिजर्व

  • एकमात्र राष्ट्रीय उद्यान - वाल्मीकि राष्ट्रीय उद्यान, पश्चिम चंपारण जिले में स्थित 
  • एकमात्र टाइगर रिजर्व - वाल्मीकि टाइगर रिजर्व, पश्चिम चंपारण जिले में स्थित 

वन्यजीव अभयारण्य

ज़िला

बरेला झील सलीम अली पक्षी अभयारण्य

वैशाली

भीमबांध वन्यजीव अभयारण्य

मुंगेर

गौतम बुद्ध वन्यजीव अभयारण्य

गया

कैमूर वन्यजीव अभयारण्य

कैमूर और रोहतास

कांवर झील पक्षी अभयारण्य

बेगूसराय

नागी बांध पक्षी अभयारण्य

जमुई

नकटी बांध पक्षी अभयारण्य

जमुई

पंत वन्यजीव अभयारण्य

राजगीर,नालंदा

उदयपुर वन्यजीव अभयारण्य

पश्चिमी चंपारण

वाल्मिकी वन्यजीव अभयारण्य

पश्चिमी चंपारण

विक्रमशिला गंगा डॉल्फिन अभयारण्य

भागलपुर

बिहार के प्रमंडल और जिले  

  • वर्तमान में बिहार राज्य 38 जिलों में बाँटा गया है 

बिहार के ऐसे जिले जिनका मुख्यालय किसी और शहर में है 

जिले का नाम 

मुख्यालय 

कैमूर 

भभुआ

रोहतास 

सासाराम

भोजपुर 

आरा

सारण 

छपरा

पूर्वी चंपारण 

मोतीहारी

पश्चिमी चंपारण 

बेतिया

वैशाली 

हाजीपुर

बिहार के प्रमंडल (डिवीजन) 

बिहार में कुल डिवीजन - 09 डिवीजन

डिवीजन

मुख्यालय

जिले

पटना डिवीजन 

पटना शहर

पटना,नालंदा,भोजपुर,बक्सर,रोहतास,

कैमूर (06 जिले)

तिरहुत डिवीजन 

मुजफ्फरपुर

मुजफ्फरपुर,पूर्वी चंपारण,पश्चिम चंपारण,सीतामढ़ी,शिवहर,वैशाली (06 जिले)

सारण डिवीजन 

छपरा

सारण ,सीवान ,गोपालगंज (03 जिले)

कोशी डिवीजन 

सहरसा

सहरसा,सुपौल,मधेपुरा (03 जिले)

दरभंगा डिविजन 

दरभंगा

दरभंगा,मधुबनी ,समस्तीपुर (03 जिले)

पूर्णिया डिवीजन 

पूर्णिया

पूर्णिया,कटिहार,अररिया,किशनगंज (04 जिले)

भागलपुर डिवीजन 

भागलपुर शहर

भागलपुर,बांका (02 जिले) 

मुंगेर डिवीजन 

मुंगेर

मुंगेर,लखीसराय,शेखपुरा,ज़मुई,खगड़िया,

बेगुसराय(06 जिले)

मगध डिवीजन

गया

गया,नवादा,औरंगाबाद,जहानाबाद,अरवल

(05 जिले)

पड़ोसी राज्य एवं देश 

पड़ोसी राज्य एवं देश 

सीमावर्ती जिले

झारखंड

रोहतास, औरंगाबाद, गया, नवादा, जमुई, बांका, भागलपुर, कटिहार (08 जिले)

उत्तर प्रदेश

रोहतास, कैमूर, बक्सर, आरा/भोजपुर, सिवान, गोपालगंज, पश्चिमी चम्पारण, सारण (08 जिले)

पश्चिम बंगाल

कटिहार, किशनगंज, पूर्णिया (03 जिले)

नेपाल

पश्चिमी चंपारण,पूर्वी चंपारण,सीतामढ़ी,सुपौल,अररिया,

किशनगंज (06 जिले)

प्रमुख नदियां 

गंगा नदी 

  • उद्गम स्थल- गंगोत्री हिमनद का गोमुख (उत्तराखंड
  • मुहाना- बंगाल की खाड़ी
  • गंगा नदी बक्सर के निकट बिहार में प्रवेश करती है तथा कटिहार के निकट पश्चिम बंगाल में प्रवेश करती है 
  • यह बिहार के 12 ज़िलों से गुज़रती है। ये ज़िले हैं
    • बक्सर, भोजपुर, सारण, पटना, वैशाली, समस्तीपुर, बेगूसराय, खगड़िया, लखीसराय, मुंगेर, भागलपुर और कटिहार। 
  • बिहार में जलग्रहण क्षेत्र- 15,165 वर्ग किमी.
  • प्रमुख सहायक नदियाँ 
    • उत्तर की दिशा से गंगा में मिलने वाली प्रमुख नदियाँ हैं- घाघरा, गंडक, बागमती, कमला बलान, बूढ़ी गंडक तथा महानंदा नदी इत्यादि 
    • दक्षिण की ओर से मिलने वाली प्रमुख नदियाँ हैं- कर्मनाशा, सोन, पुनपुन, फल्गु, क्यूल नदी इत्यादि

नदी (कुल लंबाई/ बिहार में लंबाई)

उद्गम स्थल

बिहार में जलग्रहण क्षेत्र

संगम

सहायक नदियाँ

घाघरा/सरयू नदी(1180/83 किमी.)

गुरला मंधाता चोटी के पास (नेपाल)

2,995 वर्ग किमी

गंगा नदी (छपरा के पास)

राप्ती

गंडक नदी(630/260 किमी.)

अन्नपूर्णा श्रेणी के मानंगमीट और कुतांग के मध्य से

4,188 वर्ग किमी.

गंगा नदी (हाज़ीपुर)

----

बूढ़ी गंडक नदी(320 किमी)

सोमेश्वर श्रेणी के विशंभरपुर के पास चऊतरवा चौर

9,601 वर्ग किमी.

गंगा नदी (मुंगेर)

डंडा, पंडई, मसान, कोहरा, बालोर, सिकटा, तिऊर, तिलावे, धनउती, अजानकोटे

बागमती नदी(597/394 किमी)

महाभारत श्रेणी (नेपाल)

6,500 वर्ग किमी.

कोसी नदी

विष्णुमति नदी, लखनदेई नदी, लाल बकैया नदी, चक्नाहा नदी, जमुने नदी।

कमला नदी(328/120 किमी)

महाभारत श्रेणी (नेपाल)

4,488 किमी.

कोसी नदी/ बिहार का शोक (720/260 किमी. )

गोसाई स्थान (सप्तकौशिकी, नेपाल)

11,410 वर्ग किमी.

गंगा नदी (कुरसेला के पास)

महानंदा नदी(360/376 किमी.)

- महाभारत श्रेणी (नेपाल)

6,150 वर्ग किमी.

गंगा नदी (मनिहारी, कटिहार के पास)

कर्मनाशा नदी(192 किमी.)



सारीदाग (कैमूर)

गंगा नदी

सोन नदी(780/202 किमी.)

अमरकंटक चोटी (मध्य प्रदेश)

15,820 वर्ग किमी.

गंगा नदी (दानापुर एवं मनेर के बीच)

पुनपुन नदी(200 किमी.)

छोटानागपुर पठार (पलामू, झारखंड)

7,747 वर्ग किमी.

गंगा नदी (फतुहा के पास)

फल्गु नदी(235 किमी.)

उत्तरी छोटानागपुर पठार (हज़ारीबाग)

गंगा नदी

प्रमुख जलप्रपात 

जलप्रपात

जिले

ककोलत जलप्रपात

नवादा  

धुआकुंड जलप्रपात

सासाराम

दुर्गावती जलप्रपात

रोहतास

तेल्हार कुंड जलप्रपात

कैमूर

मांझर कुंड जलप्रपात

सासाराम

तुतला भवानी जलप्रपात

रोहतास

प्रमुख झीलें 

झील

क्षेत्र/जिला

काँवर झील

मंझौल गांव, बेगुसराय जिला

कुशेश्वरस्थान झील

कुशेश्वर, दरभंगा

अनुपम झील

कैमूर

गोगाबिल झील

कटिहार जिला

मत्स्यगंधा झील

सहरसा जिला

सिमरी- बख्तियारपुर झील

सहरसा जिला

मुचलिंदा झील

बोधगया

घोघा झील

कटिहार

« »
  • SUN
  • MON
  • TUE
  • WED
  • THU
  • FRI
  • SAT
Have any Query?

Our support team will be happy to assist you!

OR
X